Het Oekraïne-referendum en goed Nederlands

Jan Roos in oneliners boven z’n theewater, Raspoetin mag gesubsidieerd orakelen op Nederlands wc-papier en tonnen worden vrijgemaakt voor een neutrale stem. Het referendum over het Associatieverdrag tussen de Europese Unie en Oekraïne, maakt wat los. Ook de Nederlandse taal wordt er tot het uiterste bij getest. Het blijkt namelijk niet zo eenvoudig te zijn om in goed Nederlands te beschrijven wat in Oekraïne gaande is.

Het Oekraïne-referendum en goed Nederlands

Sinds de Maidan-revolutie van november 2013, ook wel de revolutie van de waardigheid genoemd, is men in Oekraïne serieus begonnen om de relicten van het communisme te verwijderen. Het meest sprekend is natuurlijk het neerhalen van de grote beelden van Lenin, Dzjerzjinski en consorten. Een soort beeldenstorm dus.

Oude beelden neerhalen en er eventueel andere gedenktekens voor in de plaats zetten is een optie. Maar is men dan niet bezig de geschiedenis te ontkennen? Het kan anders. In Hongarije heeft men ervoor gekozen om de beelden netjes omver te halen en ze in een park tentoon te stellen. Met andere woorden: de Hongaren hebben zich van de Sovjet-symbolen ontdaan, maar ontkennen het verleden niet. Het afstand nemen van een opgelegd verleden gaat echter verder dan het herinrichten van de openbare ruimte. Ook de inrichting van de samenleving wordt grondig hervormd. De uitdrukking hiervoor is: de-sovjetiseren.

Met het associatieverdrag tussen de Europese Unie en Oekraïne is ook bedoeld dat de Europese Unie de Oekraïense regering bijstaat met het ontdoen van ‘alles wat communistisch is’, of wat daarvan een erfenis is – zoals het aanpakken van corruptie en oligarchendom. Ik besef dat ik me hier wat ongelukkig uitdruk. Want, de vraag rijst hoe we dit proces in één goed woord kunnen vangen. In het Hongaarse voorbeeld gebruikte ik het woord ‘de-sovjetiseren’.

Echter, in de Oekraïense situatie is dit woord niet bruikbaar. Want de Sovjet-Unie ging in 1991 ter ziele, en Oekraïne schudde in 2013 het communistische regime van Janoekovitsj van zich af. In de tijd tussen 1991 en 2013 bestond de Sovjet-Unie niet meer, maar was Oekraïne nog niet bevrijd van het systeem dat sinds 1917 het leven bepaalde. Rijst de vraag, wat de juiste uitdrukking is voor het ontdoen van de communistische erfenis in Oekraïne. We moeten dus een woord vinden dat afgeleid is van ‘communisme’ en dat aangeeft dat de maatschappij daarvan gezuiverd wordt. Iets als ‘denazificeren’ bij het Nationaalsocialisme. Dus ‘de-communismeren’? Tijdens een recente conferentie van Het Platform of European Memory and Conscience, gaf een Oekraïner een presentatie in het Engels, en gebruikte daarbij het woord ‘decommunizing’. Een op een vertaald in het Nederlands, zou dit ‘decommuniseren’ moeten zijn. De Taaladviesdienst van ‘Onze Taal’ had bezwaar tegen dit woord, omdat dit rechtstreeks aan ‘commune’ doet denken. Ik vind dit geen sterk argument. Vooral omdat de term doeltreffend is. Er is bijna geen misverstand mogelijk, en – voor de fijnproevers – er is een relatie tussen ‘commune’ en ‘communisme’. De Taaladviesdienst stelde ‘ontcommunistiseren’ voor. Een onmogelijke term vind ik; misschien verantwoord, maar te ambtelijk en vooral onuitspreekbaar.

Hier komen we echter bij de parallel: Het lijkt erop, dat het vinden van een goede Nederlandse uitdrukking voor het proces waarin Oekraïne zich bevindt, net zo ingewikkeld is als de keuze die veel Nederlanders op 6 april moeten maken in het referendum. Maar: maak het niet ingewikkelder dan het is en gun de Oekraïners niet minder dan onszelf: leven in een maatschappij waarin ze in alle vrijheid zelf hun lot kunnen bepalen, en niet anderen, zoals in een buurland.

Johann Grünbauer
Voorzitter SGTRS