Oekraïne en ‘blokdenken’

Door 31 maart 2016Uitgelicht, Verdieping

tankEr is een groot verschil in beoordeling van de situatie in Oost-Oekraïne door het ja-kamp en het nee-kamp. Dit blijkt wanneer de gevechtshandelingen in de Donbass aan de orde komen. Hoewel beide kampen erkennen dat Poetin er de hand in heeft (gehad), stelt het nee-kamp, dat we het Poetin eigenlijk dit niet kwalijk kunnen nemen, omdat hij al jaren door Europa (EU) buiten spel is gezet. Met andere woorden, het is onze schuld dat het zover is gekomen (voor het gemak wordt de mening van de Oekraïners zelf even buiten beschouwing gelaten).
Het ja-kamp stelt hiertegenover, dat met Poetin niet te dealen valt. Hij vertegenwoordigt een irrationeel totalitair regime. Wij mogen niet opzij gaan voor agressie en slachtoffer Oekraïne niet in de steek laten.

Dit verschil van inzicht speelt bijvoorbeeld in de discussie tussen Marit Maij en Harry van Bommel (Trouw 26 maart jl).
Maij: ‘De spanning is er al, omdat Rusland de Krim heeft geannexeerd’.
Van Bommel: ‘Moeten we dat dan nog verder laten oplopen? Dat is levensgevaarlijke politiek.’
Maij: ‘Dat is toch de omgekeerde redenering?! Dan ga je de agressor te vriend houden door het verdrag niet te steunen, en zeg je tegen de Oekraïners dat ze maar weer vrienden moeten worden met Moskou.’
Van Bommel: ‘Dat zeg ik niet, ik spreek over de-escaleren. Escalatie is levensgevaarlijk in deze regio.’

In de jaren 80 speelde dit verschil van inzicht ook al. Het kernwoord was ‘blokdenken’. En de blokken werden vertegenwoordigd door NAVO en het Warschaupact. Daarbij speelde ook het al of niet gebruiken van kernwapens. Toen waren de kampen verdeeld in links en rechts. Links verweet rechts ‘blokdenken’. Naar het heden toegebracht, zou het nee-kamp het ja-kamp ‘blokdenken’ moeten verwijten.
Terug naar de geschiedenis en laten we kijken hoe de discussie toen is verlopen.
Op 28 april 1980 kwam de in Londen gevestigde Bertrand Russel Peace Foundation met het END-Appel (END staat voor European Nuclear Disarmament). De essentie van dit Appel is, dat men moest ophouden om in blokken (West en Oost) te denken. Het Appel luidde als volgt (verkort).

Peace logo‘ Een Europa zonder kernwapens
We staan nu op de drempel van het gevaarlijkste decennium in de menselijke geschiedenis. Een derde wereldoorlog is niet alleen mogelijk, maar ook hoe langer hoe meer waarschijnlijk. Economische en sociale problemen in de ontwikkelde industriële landen, crises, militarisme en oorlog in de Derde Wereld versterken de politieke spanningen die de waanzinnige wapenwedloop in gang houden. In Europa, het belangrijkste geografische theater voor de Oost–West confrontatie, verschijnen er nieuwe generaties steeds dodelijker kernwapens.
(…)
Wij wensen geen schuldigen aan te wijzen onder de politieke en militaire leiders van Oost en West. Beide partijen dragen duidelijk schuld. Beide partijen hebben een dreigende houding aangenomen en agressieve acties ondernomen in verschillende delen van de wereld.
(…)
Tegelijkertijd dienen we het recht van alle burgers, in zowel Oost als West, te verdedigen en uit te breiden om deel te nemen aan deze gemeenschappelijke beweging en aan elke soort uitwisseling.
(..)
We moeten beginnen te handelen alsof er reeds een verenigd, neutraal en vreedzaam Europa bestaat. Wij moeten leren loyaal te zijn, niet aan ‘Oost’ of ‘West’, maar aan elkaar, en we moeten de verboden en beperkingen die ons door welke nationale staat dan ook worden opgelegd, negeren.
(…)
Wij zijn niet voor de NAVO, noch het Warschau Pact. Ons doel moet zijn om Europa te bevrijden van confrontatie, om detente tot stand te brengen tussen de Verenigde Staten en de Sovjet–Unie, en, uiteindelijk, de ontbinding van de beide grote machtsblokken.
(…)
Wij willen geen uniformiteit opleggen aan de beweging, noch ons mengen in het overleg en de besluiten van de vele organisaties die reeds actie ondernemen ter bevordering van ontwapening en vrede. Maar de situatie is urgent. De gevaren nemen gestaag toe. Wij nodigen u uit steun te verlenen aan deze gemeenschappelijke doelstelling en wij zullen uw hulp en advies verwelkomen.’ 

Dit Appel is in ons land weinig bekend geworden. Wellicht omdat het tijdstip van de lancering twee dagen voor de abdicatie van Koningin Juliana plaats vond, 30 april 1980. Die ging gepaard met kroningsrellen; de grootste rellen in vredestijd die Nederland heeft gekend. Toch hebben enkele bekende Nederlanders dit Appel getekend: Maarten van Traa en Bas de Gaay Fortman.

Prof. E. P. Thompson. Fotograaf: John Hodder

Prof. E. P. Thompson.
Fotograaf: John Hodder

De hoofdauteur van het Appel was de Britse marxistische professor Edward Thompson. Hij is na de proclamatie van dit appel leider geworden van de Europese vredesbeweging END. Het END heeft de daad bij het woord gevoegd en is in contact getreden met de toenmalige Oost-Europese dissidenten. Zo praktiseerde het END de zinsnede uit het Appel: ‘ Tegelijkertijd dienen we het recht van alle burgers, in zowel Oost als West, te verdedigen en uit te breiden om deel te nemen aan deze gemeenschappelijke beweging en aan elke soort uitwisseling.’ 

Het END heeft in de jaren tachtig een uitgebreide correspondentie gevoerd met dissidentenbewegingen zoals de Poolse Solidarnosc en de Tsjechoslowaakse Charta ’77. Een van de bekendste representant van Charta ’77 was de dissident, later president Václav Havel. Dissident Havel was ook wars van ‘blokdenken’. Hij stond zo in de traditie van Thompson, respectievelijk het END. Toen hij na het neerhalen van het IJzeren Gordijn in 1989 president werd, wilde hij ook niet dat zijn land lid werd van de NAVO. Hij was mordicus tegen. Hij stelde zich op het standpunt, dat het nu afgelopen moest zijn met het ‘blokdenken’. Echter, na enkele jaren ervaring als president is hij teruggekomen op dit standpunt. Hij is voorstander geworden van een Tsjechoslowaaks lidmaatschap van de NAVO. In 1999 is het land lid geworden van de NAVO.

Václav Havel

Václav Havel

Václav Havel

Václav Havel

We mogen ervan uitgaan, dat Havel als president echt geprobeerd heeft om ‘blokdenken’ te voorkomen.
Echter, hij is stukgelopen op -eufemistisch uitgedrukt – het ‘andersoortige’ denken van de leiders in Rusland. Hij is later zelfs een warm voorstander geworden van het plan om een raketschild in Tsjechië en Polen te plaatsen. Dit is later door Obama afgeblazen en staat na veel vertraging nu in Roemenië opgesteld.

Trekken politici lering uit de geschiedenis? In het hiervoor genoemde interview zien we dat Marit Maij, lid van de PvdA, in de lijn van Havel zegt dat men niet moet zwichten voor de Russische agressor. PvdA dacht destijds in de lijn van het END-Appel (Maarten van Traa), maar heeft geleerd van de geschiedenis. Men heeft het ‘blokdenken’ geaccepteerd. Van Bommel blijft echter nog vastzitten aan het linkse naïeve standpunt van destijds, en wijst ‘blokdenken’ af. En de PVV? Deze partij en veel opiniemakers zoals Thierry Baudet zijn mordicus tegen de EU. Zij pretenderen ook daarmee rechts te zijn. Hun nee tegen het associatieverdrag is het nee tegen de EU. Alles wat daaraan ten dienste kan worden gesteld, wordt ingezet. Zij zijn zo verbeten, dat zij zelfs Poetin niet als agressor kunnen zien (wat de laatste natuurlijk met genoegen aanvaardt). Wel hoogst betreurenswaardig dat zij zo het kind met het badwater weggooien.

JJG